Tăng chi đầu tư phát triển nguồn nhân lực
Đầu tư chưa tương xứng với vai trò đột phá chiến lược
Đầu tuần này, trong Phiên họp thứ 48, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về Báo cáo giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao.
Theo đánh giá của đoàn giám sát, trong thời điểm hiện nay, nguồn nhân lực của nước ta cơ bản đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, bước vào kỷ nguyên mới, yêu cầu về nhân lực chất lượng cao ngày càng cấp thiết, đất nước ta đang đứng trước nguy cơ thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành, “tổng công trình sư”, nhóm nghiên cứu mạnh trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kinh tế mới, nhân lực phục vụ công nghiệp quốc phòng, an ninh và các lĩnh vực quan trọng khác.
Về đầu tư, kết quả giám sát cho thấy, việc phân bổ nguồn vốn ngân sách nhà nước đầu tư cho giáo dục - đào tạo và dạy nghề công khai, minh bạch, hạn chế dàn trải trong phân bổ vốn đầu tư phát triển, nhất là khi Luật Đầu tư công sửa đổi, bổ sung có hiệu lực thi hành.
Nhưng, theo đoàn giám sát, chính sách, cơ chế tài chính cho giáo dục còn bất cập. Đầu tư từ ngân sách nhà nước để phát triển hiệu quả các cơ sở giáo dục đại học chưa có trọng tâm, trọng điểm. Việc phân bổ nguồn vốn ngân sách nhà nước đầu tư cho các cơ sở giáo dục, đặc biệt là các cơ sở giáo dục đại học còn chưa gắn với kết quả đầu ra, chưa chú trọng chi đầu tư phát triển lực lượng nhà khoa học, nhà giáo giỏi, nên chưa khuyến khích các cơ sở giáo dục nâng cao chất lượng hoạt động.
Cùng với đó, việc phân bổ chi tiết kế hoạch đầu tư công hằng năm cho các nhiệm vụ, dự án của các bộ, ngành, địa phương còn chậm và thực hiện nhiều lần. Công tác lập kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước chưa sát với khả năng thực hiện, dẫn đến không phân bố được hết kế hoạch được giao.
Đoàn giám sát chỉ rõ, ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong đầu tư phát triển giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tuy nhiên, khả năng đáp ứng của ngân sách nhà nước còn thấp so với nhu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Giai đoạn 2021-2024, ngân sách nhà nước chi cho giáo dục, đào tạo chưa bảo đảm đạt tối thiểu 20% tổng chi ngân sách nhà nước (theo báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước các năm 2021, 2022 và 2023, tỷ lệ chi ngân sách nhà nước cho giáo dục, đào tạo - dạy nghề trong tổng chi cân đối ngân sách nhà nước đạt lần lượt là 17,1%, 17,7% và 17,8%), tỷ lệ chi cho giáo dục, đào tạo (chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển) có chiều hướng giảm trong khi GDP giai đoạn 2021-2024 tăng.
Nhắc lại những con số trên khi phát biểu, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhận xét, cơ chế, chính sách tài chính nhà nước phát triển nguồn nhân lực, nhất là chất lượng cao chưa được quan tâm đúng mức, chưa tương xứng với vai trò đột phá chiến lược.
Lưu ý đây là những vấn đề đại biểu Quốc hội quan tâm, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, cần được đánh giá đúng mức. “Bộ Tài chính cần làm rõ vấn đề này trong giải pháp khắc phục trong thời gian tới”, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu.
Tại Dự thảo Nghị quyết đã được thông qua về nguyên tắc, Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu làm rõ tiêu chí xác định mức chi 20% ngân sách nhà nước cho giáo dục, đào tạo và bảo đảm thực hiện đúng, đủ quy định về mức chi tối thiểu. Tiếp tục cơ cấu lại ngân sách nhà nước chi cho giáo dục và đào tạo, trong đó Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, bảo đảm tỷ lệ hợp lý giữa chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển theo hướng tăng dần chi đầu tư phát triển.
Dự thảo Nghị quyết cũng nêu rõ yêu cầu tăng chi đầu tư cho giáo dục và đào tạo theo hướng gắn với mục tiêu cụ thể, có trọng tâm, trọng điểm, nâng cao hiệu quả, hiệu lực phân bổ, giải ngân vốn đầu tư công. Chuyển từ hỗ trợ, cấp phát bình quân, theo biên chế sang cơ chế Nhà nước đặt hàng, giao nhiệm vụ hoặc đấu thầu cung cấp dịch vụ giáo dục theo kết quả đầu ra, trên cơ sở năng lực, uy tín và chất lượng đào tạo, nghiên cứu của nhà trường.
“Chú trọng đầu tư cho giáo dục đại học, tạo điều kiện thuận lợi trong khai thác, sử dụng tài sản công, hỗ trợ tiếp cận đất đai đối với các cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp”, Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu.
Cần 5 chữ bảo đảm nguồn nhân lực cho thời kỳ mới
Tham gia thảo luận, Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho rằng, bước sang giai đoạn mới, phải có 5 lĩnh vực để đảm bảo nguồn nhân lực cho thời kỳ phát triển thịnh vượng, kỷ nguyên mới của đất nước. Ông khái quát 5 lĩnh vực này trong 5 chữ: học, dụng, giữ, kết và mới.
Cụ thể, học là phải đổi mới giáo dục đào tạo, tập trung nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo. “Cần phải chuyển từ học để thi sang học để làm ra của cải”, ông Định nhấn mạnh và lưu ý, để thực hiện việc chuyển đổi này, cần giảm lý thuyết, tăng thực hành, tăng đào tạo kỹ năng sống và tập trung đào tạo nghề chất lượng cao.
Về dụng, Phó chủ tịch Quốc hội chỉ rõ, phải sử dụng đúng người, bố trí người đúng năng lực, đúng lĩnh vực. Cùng với đó là đánh giá cán bộ, nhân lực qua hoạt động thực tiễn, qua sản phẩm, qua đóng góp và tạo cơ chế thử thách trong quá trình làm việc.
Về giữ, theo ông Định, phải giữ được nhân tài, không chỉ trong từng cơ quan mà giữ được nhân tài ở trong nước. Việc luân chuyển nhân lực giữa bộ phận công - tư và ngược lại là bình thường. Cùng với đó, thu hút người tài từ nước ngoài về, nhất là thu hút Việt kiều.
Vẫn theo nhấn mạnh của Phó chủ tịch Quốc hội, trong giữ và thu hút nhân tài, quan trọng là tạo môi trường lành mạnh. “Góp ý cho thủ trưởng vài câu thủ trưởng lại bảo thế trứng khôn hơn vịt à thì chán lắm, không làm việc được đâu”, ông Định nói.
Về chữ kết, ông Định phân tích, đó là kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp. Ông đề nghị, nhà trường, doanh nghiệp, viện nghiên cứu đều phải luôn nhìn xem quốc tế làm gì, gắn bó với quốc tế để kêu gọi, thu hút quốc tế chuyển giao công nghệ, kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm từ quốc tế.
Với chữ mới, Phó chủ tịch Quốc hội cho rằng, phải luôn có sự thay đổi để thích ứng với tình hình mới.
Tại Dự thảo Nghị quyết sau giám sát, Ủy ban Thưởng vụ Quốc hội yêu cầu, tiếp tục nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Luật Viên chức, trong đó lưu ý quy định về tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng, quy hoạch, bổ nhiệm, luân chuyển, điều động, đánh giá cán bộ trên cơ sở sản phẩm đầu ra. Quy định cụ thể về tiêu chí nhận diện, phát hiện nhân tài, tiêu chí sàng lọc, đưa ra khỏi vị trí công tác đối với những người không đủ phẩm chất, năng lực, uy tín; quy định cơ chế chính sách đặc biệt cho việc tuyển dụng, sử dụng, trọng dụng nhân tài, người có năng lực nổi trội.
Sau thảo luận, 100% các ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tham dự phiên họp đã nhất trí về mặt nguyên tắc với Dự thảo Nghị quyết Giám sát chuyên đề về việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao.
Kinh phí đầu tư cho giáo dục đại học có xu hướng bị cắt giảm
Theo đánh giá của đoàn giám sát, kinh phí đầu tư cho giáo dục đại học thấp, có xu hướng bị cắt giảm (0,33% GDP). Theo số liệu Bộ Tài chính cung cấp, dự toán ngân sách nhà nước chi cho giáo dục đại học năm 2020 là 16.703 tỷ đồng (khoảng 330 USD/sinh viên), tương ứng 0,96% tổng chi ngân sách nhà nước, hay 4,62% ngân sách nhà nước chi cho giáo dục - đào tạo và chiếm tỷ trọng 0,27% GDP.
Tuy nhiên, thực chi chỉ đạt 11.327 tỷ đồng, tương ứng 0,65% tổng chi ngân sách nhà nước hay 4,06% ngân sách nhà nước chi cho giáo dục - đào tạo và chiếm tỷ trọng 0,18% GDP, thấp nhiều lần so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Đặc biệt đáng lo ngại là tỷ trọng chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học trên tổng chi ngân sách nhà nước cho giáo dục - đào tạo chỉ chiếm khoảng 4,6%, chỉ bằng 1/5 đến 1/6 tỷ trọng trung bình của các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế(OECD) và một số nước khu vực ASEAN.
Nguồn: Báo Đầu tư